Doç. Dr. Erginbay UĞURLU*
Erginbay Uğurlu @Twitter
Bu günlerde hem ekonomi hem de finans alanında, başta Bitcoin olmak üzere kripto paralar gündemde. Merkez bankaları kripto paraların yaratacağı güvenlik sorunları ve resmi kripto paraların piyasaya sürülüp sürülemeyeceği gibi konuları tartışıyor. Tüm kripto para akışını sağlayan Blockchain teknolojisi ise finans ve ekonomi alanının konusu olmakla kalmıyor, başka alanlara uygulanabilirliği bir çok sektör açısından tartışılmakta. Bu tartışmalar sürerken, enerji piyasasında alım satım işlemlerinde Blockchain teknolojisi kullanımı ile ilgili büyük gelişmeler yaşanıyor.**
Kripto paralar açısından ele alınırsa; Blockchain, doğrudan kişiden-kişiye (Peer to Peer) para gönderimi gerçekleştiren ve kişiden kişiye gerçekleşen bu akışın sistemdeki diğer kullanıcılar tarafından da onaylanarak resmîleştirilmesini sağlayan dağıtık bir veri tabanı sistemidir. Ama aslında Blockchain teknolojisi, para gönderiminden çok farklı alanlarda da kullanılabilecek nitelikler taşıyor. Örneğin Blockchain teknolojisinin önemli sacayaklarından biri olan “dağıtık kayıt defteri” üzerinde duralım. Blockchain teknolojisi ile verileri tekil bir sitemde saklamak yerine, iletişim ağlarındaki gelişme ve maliyetlerdeki düşüş sayesinde üretilen bir veri tüm sisteme kopyalanabiliyor. Bu yaklaşıma Dağıtık Kayıt Defteri (Distributed Ledger) deniyor. Ancak bu durumda da verilere tüm sistemdeki kullanıcılar erişebiliyor ve bu nedenle verileri şifrelemek gerekiyor ki bu aşamada da kriptografi kullanılıyor. Tüm sistemin erişebildiği ancak şifrelenmiş veriler üretiliyor. Blockchain teknolojisinin ikinci önemli sacayağı ise merkezileştirilmiş değil merkezi olmayan onay sistemi sunması. Verilerin doğruluğu bir merkezden değil sistemdeki birden çok kullanıcı tarafından onaylanıyor.
Blockchain teknolojisinin enerji sektöründe kullanımı ele alalım. Yukarıda belirtilen iki sacayağının enerji iletim sistemlerinde kullanıldığı durumda kişiden-kişiye birbirine bağlanmış şebekelerde geleneksel şebekelere göre daha etkin bir enerji ticareti oluşacaktır. Geleneksel şebekelerde, üretilen enerji öncelikle uzak mesafelerdeki merkeze gönderilip oradan da sonra tüketicilere dağıtılan etkin olmayan ve enerji kayıplarına da yol açan bir sistem kullanılmaktadır. Ayrıca Blockchain teknolojisinin kullanımı ile tüketiciler “üreten-tüketici” (prosumers) konumuna da gelebilir. Sistemin merkezileşmemiş olması operasyon maliyetlerinin ve personel maliyetlerinin de azalmasını sağlayacaktır.
Uluslararası enerji firmaları enerji ticaretinde Blockchain tabanlı pilot projeler üzerinde çalışıyorlar. Bu firmalardan bazıları ABD’de faaliyet gösteren Transactive Grid, LO3 Energy, ConsenSys ve Avrupa’da faaliyet gösteren Bax & Company, Enervalis, Centrica ve Güney Afrika’daki Bankymoon.
İspanya firması Bax & Company ve Belçika firması Enervalis’in yenilenebilir enerji türlerinden olan güneş enerjisi üzerine yaptıkları çalışma bu konudaki önemli adımlardan biri. Bu iki firma Hollanda’nın Eemnes şehrinde güneş enerjisi üreten yerel hane halkı ve işletmeleri Blockchain teknolojisi kullanarak “üreten-tüketicilere” dönüştürmeyi amaçlıyor.
Eemnes’de kurulan kişiden-kişiye enerji piyasası, akıllı sayaçlara yüklenen bir yazılım üzerinden çalışıyor. Bu yazılım her bir hane ya da işletmenin tüketici davranışlarını ve yenilenebilir projelerle ne kadar enerji ürettiğini saptıyor. Yukarıda değinilen Blockchain teknolojisinin merkezileşmemiş olması özelliği ile her bir konut diğerinin ürettiğini görebiliyor. Böyle enerji arz ve taleplerini optimize edebiliyor ve ürettikleri enerjinin tüketilememesinden oluşan enerji fazlasını paylaşabiliyorlar.
Eemnes, kişisel güneş paneli kullanımlarının öne çıktığı ve sürdürülebilirliğe önem veren bir belediye tarafından yönetiliyor. Eemnes, Enervalis ve Bax & Company tarafından geliştirilen kişiden-kişiye enerji ticaretini sağlayan Blockchain yazılımının pilot yazılımının sınandığı ilk şehir. Enervalis başlattığı projede enerjinin kişiden-kişiye aktarımı aşamasında aşamadığı yasal sorunları bu konuda yetkisi olan Bax & Company’nin yardımı ile aşmış.
Bax & Company inovasyon danışmanı Giel Mertens, bu pilot uygulama için Hollanda’nın seçilmesinin nedenlerinden birinin dünyada enerji alanında bu teknolojinin kullanımının yasal olduğu birkaç yerden biri olmasını gösteriyor. Merten, Eemnes’in seçilmesinin ise iki nedeni olduğunu, bu nedenlerin birinin yerleşimcilerin bu projeyi desteklemesi, diğerinin ise Eemnes belediyesinin inovasyon ve sürdürülebilirliğe yatırım yapması olduğunu belirtiyor. Bu özelliklerin yanında şehir coğrafi olarak yalıtılmış ve konutlar bir elektrik ağına bağlı.
Bax & Company bu uygulama sonrasında Eemnes’deki enerji harcamalarındaki değişimi ve tüketicilerin davranışlarını inceleyerek 2019 yılında projeyi Amersfoort’da da uygulamayı düşünüyor. Ayrıca Blockchain kullanılarak yapılan enerji ticaretinin Eemnes’deki enerji fiyatını %5 ile %10 arasında düşüreceğini öngörüyorlar.
Blockchain teknolojisinin güneç enerjisi üzerine diğer bir uygulaması Amerika Birleşik Devletleri’nde gerçekleşen “Brooklyn Microgrid” projesi. Transactive Grid tarafından geliştirilen proje LO3 Energy ve ConsenSys ortak girişimi ile uygulamaya geçiyor. 2016 Nisan ayında ilk pilot proje uygulamaya konuldu. Merkezileşmemiş kişiden-kişiye enerji şebekesinin denendiği bu projede beş binanın çatısına yerleştirilen güneş pili sistemleri (photovoltaic systems) ile üretilen enerjinin fazlası komşu beş binaya satıldı. Bu binalar geleneksel enerji şebekesi ile birbirlerine bağlıydı ancak alım satım işleminde Blockchain sistemi kullanıldı. Bu projenin amacı yenilenebilir enerji için yerel bir piyasa kurmak ve bu piyasada tüketicilerin birbiri ile enerji ticareti yapma kararını kendilerinin verebileceği bir teknoloji oluşturmak. Bu yeni teknoloji, tek bir güneş paneli olan tek bir kişi bile son kullanıcı pazarına dahil olabilecek.
İngiltere merkezli Centrica ise yenilenebilir enerji kesintilerinin önüne geçmek için Blockchain kullanımı üzerine çalışıyor. Centrica proje ile sağlanacak enerjinin Birleşik Krallık’ta üretilen enerjinin %10’una kadar ulaşabileceğini öngörüyor ve bu oran aylık 20 milyon £’e denk geliyor. Centrica, LO3 Energy ile gerçekleştirecekleri projede, Blockchain teknolojisinin tüketicilerin alım satım yolları ile ilgili devrimsel bir gelişme yaratabileceğine inanıyor. Centrica direktörü Mark Futyan, merkezi olmayan üretim ve dijital teknolojilerin operasyon maliyetlerini azaltmaya ve yeni gelir akışı yaratmaya yardımcı olabileceğini söylüyor.
