Sadece bir yıl önce, Türkiye’nin toptan enerji piyasasının serbestleşmesi için yapılan planlar yeni Elektrik Piyasası Kanunu ile birlikte, yakında olması planlanan EPİAŞ borsasının kurulumu için çok geliştirildi.*
Şimdi, 2014’ün ortalarında, EPİAŞ resmen şirketleşmiş olsa da hem platformun –aslen Ekim 2013’te faaliyete geçmesi bekleniyordu- 2015ten önce çalışmaya hazır olup olamayacağı hem de likit enerji pazarı oluşturmak için ihtiyaç duyulan sağlam referans fiyatı sağlamakta hangi ölçüde başarılı olabileceği konularında hala artakalan sorular var.
Türkiye’nin Mart 2013’te geçen Elektrik Piyasası Kanunu, mevcut PMUM ve daha sonraki bir tarihte tanıtılacak bir türev platformu yerine geçirilen spot enerji piyasasını yasalaştırıyor. Bu yasaya göre, EPİAŞ’ın 60 milyon TL(21 milyon euro, 28 milyon dolar) kayıtlı sermayesi olacak, devlet şebeke operatörü TEİAŞ(%30) devlete ait menkul kıymetler borsası Borsa İstanbul(%30) ve özel sahipleri(%40) arasında özsermaye ayrılacak.
“EPİAŞ’ın PMUM piyasasını ele geçirmesi bu yılın sonuna kadar mümkün olabilir.” Mustafa Karahan, Türkiye Enerji Ticareti Derneği(ETD) başkan yardımcısı, Platts’a anlatıyor. Bir hisse alma müracaatı için özel şirketleri davet etme süreci yaz sonuna kadar tamamlanabilir, diyor Karahan.
Bazı gecikmeler salt bürokratikken, Türk hazinesiyle TEİAŞ’ın EPİAŞ’ın içindeki %30 hissesinin değeri üzerinden yaşanan çekişmeler yeni çözüldü, endüstri katılımcıları ayrıca borsanın kurulumunu geciktiren daha geniş meselelere işaret ediyor. “TEİAŞ gibi micro-dinamik meselelerin yanısıra Türk politikasının makro-dinamikleri de var.”, Burak Güler’e göre, EFET’in Türk çalışma kolu başkanı.
Türkiye şu anda 10 Ağustos’taki ülkenin ilk direk cumhurbaşkanı seçimine hazırlanıyor, öncesinde Müslümanlar için kutsal olan Ramazan ayı, bürokratik süeçlerin yavaşlama eğiliminde olduğu ay, diyor Güler.
Daha başka gecikmelerin gerçekleşme olasılığı piyasa oyuncuları tarafından hesaba katılmadı.
“Yoğun politik gündem nedeniyle, EPİAŞ’ın kurulumuna verilen önceliğin değişebilir olmasından kaynaklı bir risk her zaman vardır.”, diyor Oliver Lorenzen, RWE Türkiye strateji ve projelerin üst düzey yöneticisi.
EPİAŞ’ın fiili kurulumu sadece bir ilk adım ve Elektrik Piyasası Kanunu, operasyonel açıdan hazır bulunması için bir başka altı ay öngörüyor, diyor Lorenzen.
“En iyi senaryoda bile 2015’in 2. Çeyreğinden önce EPİAŞ’ı faaliyette görmek oldukça zor.”
Yapısal Sorunlar
Lorenzen ayrıca yapısal sorunların EPİAŞ etkin çalışacağı konuma gelmeden önce acilen tespit edilmesi gerektiği konusunda uyardı.
Ülke üreticisi konumundaki EÜAŞ’ın, hala açık ara ülkenin en büyük üreticisi, üretici portföyünün özelleştirilmesinin hızla tamamlanması; ülke dağıtım şemsiyesi olan TEDAŞ tarafından işletilen fiyat yapısının ortadan kaldırılması; ve ayrıca üretim ve perakende satış ile de uğraşan dağıtım şirketlerinin ayrı fiyatlandırma gereksinimlerinin yeniden değerlendirilmesi yönündeki ihtiyaçları gösterdi.
Ama Lorenzen’e göre en önemli adım Türkiye gaz piyasasının özelleştirilmesi.
“Üretiminin yarısı gaz yakıtlı elektrik santrallerinden elde edilen bir enerji piyasasında, gaz piyasasının özelleştirilmesi açıkça gereklidir.”, diyor Lorenzen.
Devlete ait BOTAŞ şu an bütün ülkenin gaz iletim altyapısıyla beraber ülkenin toplamda 52.35 milyar cu m/yıl olan gaz ithalat portföyünün %81’inin ithalatını ve toptan satışını da işletiyor. Türkiye’nin sınırlı ithalat ve ulaşım kapasitesi, talebin arttığı soğuk hava dönemlerinde sürekli problemlere neden oluyor.
“Eğer gaz piyasası özelleştirilmezse, EPİAŞ’ın iyi bir referans fiyatı vermesi mümkün olmayacaktır.” diyor ismini vermek istemeyen bir piyasa oyuncusu.
Yeni gaz piyasası yasasının sonbahara Türkiye parlamentosuna ulaşması bekleniyor, ama pek çok kişi yeteri kadar ileriye gidemeyeceği konusunda endişeli.
“Taslak sadece piyasayı daha da özelleştirmek için sarfedilen marjinal bir çabadan oluşuyor: gaz ithalatının çok daha az kısıtlanması, sıkı bir zaman çizelgesi olmadan BOTAŞ’ın ayrı fiyatlandırılması, yine sıkı bir zaman çizelgesi olmadan BOTAŞ’ın pazar payının azaltılması.”, diyor Lorenzen.
Üretici bir firmanın yetkilsine göre, kimliğinin gizli kalmasını talep etti, gaz piyasasının serbestleşmesinde yaşanan başarısızlık, BOTAŞ’ın üreticilere tedariğin kesilmesi gerektiğini açıklamasıyla aynı anda elektrik şebekesi operatörü TEİAŞ’ın aynı santralden şebeke istikrarını korumak için tam kapasite çalışmasını talep etmesi gibi paradoksal sonuçlar doğurur.
“Eğer bir emri görmezden gelirseniz, yaptırımlarıyla yüzleşirsiniz.”, diyor adını vermek istemeyen yetkili.
Geçen kış yaşanan gaz kesintisi sırasında, BOTAŞ konumundan veya tesis verimliliğinden bağımsız olarak bütün üreticilerde geniş kapsamlı gaz kesintisi olacağını açıkladı, diyor yetkili kişi.
“Bu durum bana onlarda gerekli akıllı kararlar almalarına olanak sağlayan gaz şebekesi simülasyon modelinin bulunmadığını söylüyor.”, diyor yetkili kişi.
Yedek ithalat kapasitesinin eksikliği ve çok sınırlı depolama kapasitesi, Ukrayna’da giderek artan gergin durum ve Türkiye’nin Ukrayna üzerinden ithal edilen 14 milyar cu m/yıl Rus gazının hepsinin ya da bir kısmının kaybedilmesi riski gibi dış etkenlerin katma tehdidi olmadan bile, kış aylarındaki gaz kesintilerini sürekli olası yapmak için yeterli. Rus gazının Ukrayna üzerinden akışı şu ana kadar Rus gazının Ukrayna iç piyasasına tedariğinin durmasından etkilenmedi, ama Ukrayna transit akışlarının kış boyunca devam eden kesintilere dayanabilmesi pek olası değil.
Gülere göre, Türkiye piyasasındaki bir gaz kesintisi enerji fiyatlarını yukarı zorlayarak, sıvılaştırılmış doğal gaz(LNG) ithalatını gerektirecek.
Türkiye’nin Haziran genel seçimlerinde sandık başına gitmesiyle, tüketiciler için herhangi bir fiyat şoku daha fazla serbestleşme için siyasi iştahı azaltabilir, diyor Güler.
*Kaynak: http://www.platts.com/latest-news/electric-power/istanbul/feature-pace-of-turkish-energy-market-liberalization-26813977?sf3348654=1
“FEATURE: Pace of Turkish energy market liberalization slows” başlıklı haberin TENVA tarafından yapılan çevirisidir.
