Kenan SİTTİ-Konuk Yazar-Enerji Uzmanı
Bakanlar Kurulunun 04.08.2016 tarihli ve 2016/9096 sayılı “TETAŞ Tarafından Yerli Kömür Yakıtlı Elektrik Üretim Santrallerini İşleten Özel Şirketlerden Elektrik Enerjisi Teminine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Kararı” uyarınca yerli kömür santrallerinden 2016 yılında 6 milyar kWh ve 2017 yılında da 18 milyar kWh enerji TETAŞ tarafından 185 TL/MWh fiyatla satın alınmıştır.*
02.12.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2017/11070 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2016/9096 sayılı Kararda değişiklik yapılmıştır. Söz konusu değişiklikle getirilen yeni hususlar aşağıda özetlenmektedir:
- Alım Garantisi Süresinin Belirlenmesi:
Daha önceki kararda bu konuda herhangi bir husus belirtilmemişken, yeni kararla yerli kömür yakıtlı santrallerin üretiminin 2018 yılından itibaren 7 yıl süre ile (2024 yılı sonuna kadar) belirlenen fiyat ve miktarda TETAŞ tarafından alınacağı belirtilmiştir.
- Alım Fiyatı:
Fiyatın her yıl tekrar belirlenmesi yerine enflasyona göre artış öngörülmüştür. 2018 yılı birinci çeyrek dönemi için belirlenen fiyat 201,35 TL/MWh’tir. 2018 yılı ikinci çeyrek döneminden itibaren 2024 yılı sonuna kadar her çeyrek dönem için fiyat, ÜFE/TÜFE’ye göre artırılacaktır. Fiyat artış hesabında önceki çeyrekte gerçekleşen ÜFE artışının %50’si ile TÜFE artışının %50’sinin toplamı esas alınacaktır.
- Alım Miktarı:
Alım miktarının her yıl Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmesi ifadesi kaldırılmıştır. Bunun yerine, bir sonraki yıl için yerli kömür yakıtlı santrallerden TETAŞ’ın alacağı enerji miktarı, santrallerin öngörülen üretiminin yarısı olarak belirlenmiştir. Öngörülen üretim hesabında 6.500 saatlik çalışma süresi (%74 kapasite faktörü) ve alımın yapılacağı yıldan önceki Ekim ayında işletmedeki kurulu güç değeri dikkate alınacaktır.
Yerli kömür ve ithal kömürü birlikte yakan santraller için alım miktarı, santralin öngörülen üretiminin yerli kömürle yapılan kısmının yarısıdır. Yerli kömürle yapılan üretimin tespitinde, miktar olarak değil ısıl değer olarak yerli kömürün payı dikkate alınacaktır. Başka bir deyişle, yakılan kömürün toplam kalorisi içindeki yerli kömürün payı esas alınacaktır.
TETAŞ belirlenen alım miktarını her yıl (2017 de dahil) %40’a kadar artırmaya yetkilidir.
- Yerli + İthal Kömür Kullanan Santrallerin Durumunun Netleştirilmesi:
TETAŞ’ın yerli kömür santrallerinden alımı ifadesi “yerli kömür ile ithal kömür karışımı veya sadece yerli kömür yakıtlı santraller” olarak değiştirilmiştir. Böylelikle, her iki yakıtı yakan santrallerin de bu mevzuat kapsamında alım garantisinden faydalanabileceği hususu açıklığa kavuşturulmuştur.
- Piyasaya Etkiler
Yerli kömürden elektrik üretimi 2016 yılında 43,5 milyar kWh olarak gerçekleşmiş ve 2017 yılında da 45 milyar kWh olacağı öngörülmektedir. Bu da toplam üretimimizin %15,6’sına denk gelmektedir. Ekim sonu itibariyle yerli kömür kurulu gücümüz 9.266 MW linyit, 616 MW taşkömürü ve 405 MW asfaltitten oluşmaktadır. Bu kapasitenin 620 MW’ı İşletme Hakkı Devredilen santral ve 3.159 MW’ı da EÜAŞ santrali olduğundan, serbest üretim şirketlerinin yerli kömür yakıtlı santral kapasitesi 6.508 MW’tır.[1] Bakanlar Kurulu Kararı doğrultusunda yerli kömür yakıtlı santral sahibi serbest üretim şirketlerine verilen alım garantisi miktarı ise 21,2 milyar kWh’tır. Bu değer 2017 yılı için TETAŞ’ın yerli kömür santrallerinden planladığı alım miktarı olan 18 milyar kWh’ın %18 üzerindedir. İlaveten, ithal kömür santrallerinin yerli kömür kullanımının artmasıyla alım garantisi miktarı da artacaktır. Bu da; Yİ, YİD ve İHD sözleşme sürelerinin dolmaya başlamasına karşın, TETAŞ’ın önümüzdeki yıllarda da önemli bir aktör olacağının göstergesidir.
Mevcut döviz kuruna[2] göre alım garantisi 5,2 $cent/kWh’a tekabül etmektedir. EPİAŞ gün öncesi piyasası elektrik fiyat ortalaması 2017 yılında da 2016 yılındaki gibi yaklaşık 4,5 cent/kWh olarak gerçekleşmektedir. 2018 ortalamasının da bu seviyede olacağı varsayıldığında yerli kömür santrallerine verilecek ek teşvikin 0,7 cent/kWh olacağı görülmektedir. Dolayısıyla yerli kömür santrali işleticilerine ödenecek ilave tutarın 147 milyon USD olacağı öngörülmektedir. Bu tutar MW başına 22.630 USD’a tekabül etmektedir. Böylece, örneğin 500 MW’lık bir yerli kömür santraline ödenecek yıllık teşvik tutarı 11,3 milyon USD olacaktır. Bu da yerli kömür santrallerinin sabit ve finansman maliyetlerinin karşılanmasında, kapasite ödemelerine ilaveten ek gelir sağlayacaktır. Ayrıca teşvikin 7 yıl süreyle geçerli olması, santrallerin madencilik yatırımları için öngörülebilirlik ve ek bir kaynak yaratmıştır.
Bilindiği üzere, linyitin kalorifik değerinin düşük olması ve kazan tasarımının linyite özgü yapılması sebebiyle ait olduğu santral dışında başka bir santrale taşınarak kullanılabilmesi ekonomik değildir. Bununla birlikte, yerli kömürden üretilen elektriğe teşvik verilmesi, taşkömürü kullanan özellikle de ithal kömür yakıtlı santrallerin yerli taşkömürüne yönelmesini sağlayacaktır. Yerli kömürden üretilen elektriğin yarısının alım garantisi kapsamında olması sebebiyle, ithal kömür santralinde yerli kömür kullanılarak üretilen 1 MWh elektriğin yarısı piyasa fiyatından (4,52 cent/kWh), yarısı da teşvikli fiyattan (5,22 cent/kWh)’tan satılacaktır. Dolayısıyla ortalama fiyat 4,87 cent/kWh’a yükselecektir. Aradaki 0,35 cent/kWh fazladan kâr marjı yerli kömüre olan talebi artıracaktır. İthal kömür santralinin net verimini %40 olarak aldığımızda, aradaki bu kar marjı sebebiyle yerli taşkömürüne ödenebilecek fazladan prim 37,5 TL/ton’a kadar çıkabilecektir. Başka bir deyişle; yerli kömürün fiyatı, aynı özelliklere sahip ithal kömür fiyatından 37,5 TL/ton fazla olsa bile tercih edilebilecektir. Öte yandan, elektrik piyasa fiyatı 201,35 TL/MWh’a yaklaştıkça teşvikin bu yansıması da azalacaktır.
Yerli kömür santrallerinin baz yük olması ve merit orderda en altlarda olmasından dolayı, bu teşvikin elektrik piyasa fiyatlarına önemsenecek bir etkisi olmayacaktır. Çünkü yerli kömür santralleri fiyattan bağımsız olarak, piyasa fiyatlarının marjinal maliyetlerinin üzerinde olacağı varsayımıyla, üretimlerine her halükârda devam edeceklerdir.
Öte yandan, bu teşvikin maliyeti TETAŞ tarifeleri yoluyla perakende enerji satış tarifelerine yansıtılacaktır. Yıllık yaklaşık 150 milyon USD olan bu maliyetin 2018 yılında tüketici faturalarına vergiler hariç 0,19 krş/kWh olarak yansıyacağı öngörülmektedir.
[1] Kaynak: TEİAŞ
[2] Döviz kuru 3,86 TL/USD olarak alınmıştır.
