Yrd. Doç. Fehmi Tanrısever
Bilkent Üniversitesi İşletme Fakültesi
&
Yrd. Doç. Kürşad Derinkuyu
Türk Hava Kurumu Üniversitesi, İşletme Fakültesi
Enerji Piyasaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü
Elektrik ticareti yapanlar ihtiyaçlarını uzun vadede ikili antlaşmalar ve vadeli işlemler piyasalarında kontratlar ile karşılayabilirler iken, elektriğin teslim tarihi yaklaştığında spot piyasa devreye girer. Bunlar: Gün Öncesi Piyasası, Gün İçi Piyasası, Dengeleme Güç Piyasası ve Yan Hizmetler Piyasasıdır.
Gün Öncesi Piyasası, her bir piyasa katılımcısının, bir sonraki günün her bir saatine ilişkin olarak alış-satış-fiyat-miktar tekliflerini verdiği, oluşan arz-talep eğrilerinin kesiştirilmesiyle gün öncesi fiyatının belirlendiği piyasadır. Önemi ise burada oluşan fiyat, diğer piyasalar için referans fiyat olarak kabul edilir. Elektrik ilk kez tahmin edilen ihtiyaçlar doğrultusunda dengelenmiş olur ve gerçek zamanlı sistem işletmesini kolaylaştırır.
Piyasa katılımcıları bir kaç farklı teklif verebilir:
Saatlik teklif: GÖP de en çok rastlanılan teklif şeklidir. Katılımcılar herhangi bir saat için ne kadar elektiriği hangi fiyattan almak yada satmak istediklerini piyasaya bildirir.
Blok teklif: GÖP de saatlikten sonra en sık rastlanılan teklif şeklidir. Katılımcılar belli bir saat aralığı için blok olarak alış yada satış emri verir.
Esnek teklif: GÖP de en az rastlanılan teklif şeklidir. Saatlik tekliflere benzemekle beraber bu teklif bütün saatler için geçerlidir.
Örnek saatlik teklif: Tablo 1’de örnek bir enerji şirketinin 8-9 saatleri arasındaki üretim ve tüketim portföyü ve marjinal maliyetleri verilmiştir.
Saatlik teklif veren bir şirket için GÖP’e verilecek optimal teklif seti aşağıdaki gibi olmalıdır:
Bu teklif setine göre PTF 69.99TL’nin altındaysa sadece Santral 1 çalışır ve şirket piyasadan 40MW satın alır. PTF 70 TL ile 99.99 TL arasında ise Santral 2 de devreye girer ve satın alınan miktar 10MW’a düşer. Santral 3, PTF 100 TL’yi geçtikten sonra devreye girer ve şirket net 40 MW satış yapmaya başlar. Son olarak PTF 180’i geçtiğinde Santral 4 de devreye alınır.
Optimal teklif seti Tablo 2’de olduğu gibidir. Ancak piyasa katılımcılarının yapması muhtemel olan bazı hatalar vardır. Aşağıda bu hatalara bazı örnekler verilmiştir:
Tablo 3’de PTF 85 TL olduğu zaman, katılımcının teklifi interpolasyona uğrar ve takas miktarı (10 – 40)/2= -15MW olarak belirlenir. Ancak PTF 85 TL olduğunda optimal olan sadece Santral 1 ve 2’nin devreye girmesi ve katılımcının piyasadan +10MW satın almasıdır.
Tablo 4’de Satral 1, PTF 80 TL’yi geçtikten sonra devreye alınmaktadır. Ancak Santral 1’in marjinal maliyeti 70 TL dir. Dolayısıyla PTF 70-80 TL arasında olduğu zaman, şirket Santral 1’i devreye almayarak kardan zarar etmektedir.
Tablo 4’de 30 basamağında verilen teklif gereksizdir.
Piyasa katılımcıları bazen üretim pörtföylerinin ağırlıklı marjinal maliyetini hesaplayıp tek basamaklı bir teklif verirler. Tablo 2’deki optimal teklif, bu ağırlıklı ortalama yöntemini her zaman “uniformly dominate” eder. Katılımcılar bu şekilde teklif vermemelidir.
*”Bu yazı Enerji Panorama dergisinin Haziran 2015 sayısı için hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Yayınlanan haber ve yazıların tüm hakları Türkiye Enerji Vakfı’na aittir. Tekrar yayınlanması halinde kaynak gösterilerek bu sayfaya aktif bağlantı sağlanması zorunludur.”
