Dr. Fehmi Tanrısever
Bilkent Üniversitesi İşletme Fakültesi
Dr. Fehmi Tanrısever’i Twitter’dan takip etmek için tıklayınız.
Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralleri’nde (DGKÇS’lerde) kısa vadeli operasyonel kararlar verilirken göz önünde bulundurulması gereken en önemli etken “spark spread” dir. Spark spread, bu santrallerin ekonomik değerinin hesaplanması konusunda da temel teşkil eder. Spark spread, birim elektrik satış fiyatı ile birim elektrik üretimi için kullanılan doğal gaz maliyeti arasındaki farktır. Doğal olarak DGKÇS’lerin sadece spark spread’in pozitif olduğu zaman dilimlerinde çalışması beklenir. Ancak santrallerin dur-kalk maliyetleri nedeniyle spark spread’in eksi olduğu saatlerde çalışmaları da zaman zaman ekonomik olabilir. Dolayısıyla spark spread, DGKÇS’lerin ekonomik değeri için bir üst limit hesaplanmasına olanak verir. Bu ayki yazımda Türkiye’deki DGKÇS’ler için geçmişe dönük spark spead değerlerini analiz edeceğim.
Spark spread hesaplamalarında, genellikle, günlük ortalama spot doğal gaz ve elektrik fiyatları kullanılır. Herhangi bir zaman aralığında spark spread aşağıdaki formül ile hesaplanır:
Ancak, literatürde de sıklıkla kullanılan bu formül santrallerin kârlılığı açısından çok belirleyici olmayabilir. Örneğin belli bir ayda yukarıdaki değer eksi olmasına rağmen santral hala kârlı olabilir. Çünkü santral sadece spark spread’in pozitif olduğu saatlerde çalışır. Dolayısıyla, santrallerdeki operasyonel kararlar saatlik olarak verildiği için saatlik mutlak “spark spread” (MSS) karlılık açısında daha belirleyici bir ölçüt verir:
Saatlik olarak hesaplanan mutlak spark spread (MSS)’lerin aylık ortalaması bize santralin o ayda ne kadar karlı olduğu konusunda daha net bir bilgi verir:
Figür 1, Türkiye’de 2010–2015 arasında aylık ortalama MSS değerinin değişimini göstermektedir. Elektrik için gün öncesi piyasası fiyatları, doğal gaz için ise BOTAŞ fiyatları baz alınmıştır.
Figür 1’den de kolayca gözlenebileceği üzere, 2010 yılında 4 Krş/kwh civarında olan ortalama aylık “spark spread” 2015 yılının ilk 10 ayında 1 Krş/kwh’in altına kadar inmiştir. Regresyon eğrisine göre son 6 yılda “spark spread” her ay ortalama % 4.82 azalmıştır. Santrallerin dur-kalk maliyetleri de dikkate alınırsa 2015 yılında DGKÇS’lerin brüt kârının 1 Krş/kwh’nin de altında olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu analiz %50 verimlilik faktörü ile çalışan bir santral için geçerlidir. Verimlilik faktörü %60 olan santrallerin için “spark spread” değerleri doğal olarak daha yüksektir.
Son yıllarda “spark spread”deki bu değişimin sebebi reel olarak elektrik fiyatlarındaki artışın doğal gaz fiyatlarındaki artışın altında kalmasıdır. Son 6 yılda ortalama “spark spread” %75’e yakın bir düşüş göstermiştir. Bu da santrallerin ekonomik değerlerini ciddi oranda azaltmış durumdadır. “Spark spread”in bu seviyelerini koruması durumunda yeni doğal gaz santrali yatırımlarının ertelenmesi beklenmelidir.
*”Bu yazı Enerji Panorama dergisinin Kasım 2015 tarihli sayısı için özel hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Yayınlanan haber ve yazıların tüm hakları Türkiye Enerji Vakfı’na aittir. Tekrar yayınlanması halinde kaynak gösterilerek bu sayfaya aktif bağlantı sağlanması zorunludur.”
