Musa DİLSİZ
TESPAM Petrol Fiyatları Analisti
Petrol varil fiyatlarının 2017 yılına başlangıç ve bitiş değerleri karşılaştırıldığında seneyi kazançlı bir şekilde tamamladığı görülüyor. Senenin ilk yarısında genel olarak düşüş eğilimi gösteren fiyatlar, ikinci yarısında yükselişe başlayarak bölgesel düşüşler dışında genel olarak yükseliş gösterdi ve nihayetinde sene sonunda sene başından daha yüksek fiyatlardan işlem gördü.*
Senenin başlangıcında Brent tipi petrolde 57 usd/varil seviyelerinden giriş yapan fiyatlar, sene boyunca inişli-çıkışlı bir grafik seyrettikten sonra sene sonunda hemen hemen 70 usd/varil seviyelerine kadar tırmanmıştır. WTI tipi petrolde ise sene başında 54 usd/varil seviyeleri göze çarparken, yine sene boyunca inişli-çıkışlı bir seyirden sonra sene sonunda 64 usd/varil seviyeleri görülmüştür.
Aşağıdaki grafikler (Grafik 1 ve Grafik 2) Brent tipi petrol ve WTI tipi petrolün senelik fiyat seyrini göstermektedir. 2017 yılının başlangıcından bitişine kadar fiyatların durumu bu iki grafikte görülebilir.
Grafik 3 ABD de ham petrol arama işlerinde çalışan toplam kule miktarını göstermektedir. Baker Hughes tarafından açıklanan verilere göre, 2017 yılı başlangıcında toplam kule sayısı 525 iken 2017 yılı sonunda bu rakam 747 olarak görülmektedir. Sene içerisinde bu rakamın en yüksek 768 e kadar yükselmesi de dikkat çekicidir. 2017 yılında kule sayısında yaşanan dikkat çekici artış, ABD ham petrol sektöründe 2017 yılında artan faaliyetlerin en büyük göstergesidir. Özellikle kaya gazı/petrolü alanında yapılan faaliyetlerin artması bu artışın en büyük sebebi olarak gösterilebilir.
Grafik 4 ise ABD Enerji Enformasyon İdaresi tarafından açıklanan ABD ham petrol stok durumundaki değişim verisini içermektedir. Grafik dikkatlice incelendiğinde 2017 yılında toplam 32 haftada ham petrol stoklarında azalma görülürken 20 haftada da stoklarda artış gözlenmiştir. Böylece 2017 yılı içerisinde ABD ham petrol stoklarında yaklaşık olarak 41 milyon varil civarında düşüş görülmüştür. Küresel arz fazlasının petrol varil fiyatlarını tehdit ettiği bir dönemde görülen bu durum, petrol varil fiyatlarının yükselmesinde önemli bir etken olarak düşünülmektedir. Küresel arz fazlasında sene sonuna doğru yaşanmaya başlayan sıkılaşmanın da temel faktörlerinden biri olarak bu durum gösterilmektedir.
5 numaralı grafik ABD haftalık ham petrol verisini içermektedir. Buna göre 2017 yılı içerisinde üretim değerleri 8,94 milyon varil/gün seviyelerinden 9,78 milyon varil/gün seviyelerine kadar yükselmiştir. Bu artış da yaklaşık olarak ortalama 0,85 milyon varil/gün e denk gelmektedir. OPEC üretim kısıtlaması anlaşmasının günlük 1 milyon 200 bin varillik bir kesintiyi içerdiği düşünüldüğünde bu artışın ne denli ciddi bir artış olduğu da rahatlıkla anlaşılmaktadır. Bu seviyeler ABD ham petrol günlük üretimi göz önünde bulundurulduğunda 1980 yılından bu tarafa görülen en yüksek seviyelerdir ve ABD ham petrol üretimi özellikle 2017 yılı son çeyreğinde bu alanda sürekli rekor geliştirerek yoluna devam etmiştir. Artan petrol fiyatlarıyla birlikte kaya gazı/petrolü alanında artacak faaliyetler neticesinde yakın zamanda üretim seviyelerinin ilk aşamada 10 milyon varil/gün eşiğini rahatlıkla aştıktan sonra, 11 milyon varil/gün eşiğini zorlamaya başlayacağı öngörülmektedir.
Sonuç olarak, petrol varil fiyatları 2017 yılı geneline bakıldığında seneyi başlangıç seviyelerinin çok üzerine çıkarak tamamlamıştır. Senenin ilk yarısında petrol varil fiyatları ABD ham petrol stoklarının artış göstermesi, ABD ham petrol sektöründe faaliyet gösteren kule sayısının yüksek bir ivme ile artmaya devam etmesi, bunlara paralel olarak ABD haftalık ham petrol üretim seviyelerinde süregelen artış neticesinde düşüş göstererek Brent tipi petrolde 46 usd/varil, WTI tipi petrolde de 43 usd/varil seviyelerine değin gerilemiştir. İkinci yarı incelendiğinde ise ABD ham petrol stoklarında genel olarak görülen düşüş, ABD ham petrol sektöründe çalışan kule sayısının yavaş yavaş stabil hale gelmesi OPEC üretim kısıtlaması anlaşmasının etkileri ile birleşip petrol varil fiyatlarının yükselmesini tetiklemiştir. ABD ham petrol üretiminin rekor seviyelere yükselmesi piyasalardan gelen küresel arz fazlasının sıkılaştığına dair kuvvetli sinyaller neticesinde petrol varil fiyatlarına ilk yarıdaki kadar etki edememiştir.
Bu tablo petrol varil fiyatlarının geleceği ile ilgili tahminlerde yukarı yönlü revizyonların yapılmasına sebep olmuştur. Örneğin Goldman Sachs petrol varil fiyatlarının 6 ay içerisinde Brent tipi petrolde 82,5 usd/varil seviyelerine yükselebileceğini öngörmektedir. Kimi analistler ise petrol varil fiyatlarının bir müddet daha yükselmeye devam ettikten sonra 75 usd/varil seviyesini görüp düşüş yaşamaya başlayacağı tezini savunmaktadır.
Önümüzdeki süreçte petrol varil fiyatlarını etkileyecek ana etkenler ABD ham petrol sektöründen gelecek verilerin ve küresel arz fazlasının durumu olacaktır. ABD ham petrol üretim seviyelerinin ulaştığı nokta fiyatlar üzerinde çok büyük baskı oluşturmaya devam etmektedir. EIA tarafından yapılan tahminlerde 2018 yılında ABD günlük ham petrol üretim seviyelerinin 10 milyon varili rahatlıkla aşacağı söylenmektedir. Dahası bu seviyelerin 2019 yılına doğru 11 milyon varil eşiğini zorlayacağı düşünülmektedir. Artan petrol varil fiyatları ile birlikte ABD kaya gazı/petrolü sektöründe faaliyetlerin daha da artacağı gerçeği düşünüldüğünde bu durumun gerçekleşmesi çok da zor olmayacaktır. Şimdilik alevini yitirmiş olan küresel arz endişelerinin böyle bir manzarada tekrar alevlenmeye başlaması ise gayet olası görünmektedir.
Bu senaryoda kilit noktalardan birisi de OPEC tarafından ilerleyen süreçte takınılacak tavır olacaktır. Küresel piyasalarda pazar payını yeterince kaybettiğini düşünen ve üretim kısıtlaması anlaşmasının tarafgirleri olan OPEC’in (ana faktör olarak Suudi Arabistan) ve OPEC üyesi olmaya ülkelerin (ana faktör olarak Rusya), piyasalarda halen mevcut olan üretim kısıtlaması anlaşmasının uzatılması ve kısıtlama miktarının artırılması beklentilerine cevap verip veremeyeceği soru işaretleri içermektedir. Pazar payını daha fazla kaybetmek istemeyen mevzubahis ülkelerin takınacağı tavır, gerektiğinde anlaşmanın uzatılabileceğine dair açıklamalar yapılmasına rağmen, kestirilebilir nitelikte değildir. Nitekim Rusya’nın yavaş yavaş anlaşmanın sonlandırılmasına dair düşüncelere sahip olduğu uzun süredir dillendirilmektedir.
Bütün bunlar düşünüldüğünde petrol varil fiyatları açısından çetin geçecek bir 2018 yılı bizleri beklemektedir. 2017 yılı sonunda toparlanan fiyatlar, piyasalardan gelen küresel arz fazlasının iyiden iyiye sıkılaştığı ve piyasaların hızla dengeye geldiğine dair sinyaller ile birleştiğinde 2018 adına yüksek seviyelerde seyredecek bir yıl olacağı izlenimini vermektedir. Her şeye rağmen bu yüksek seviyelerin sürdürülebilir olup olmadığı belirsizliğini korumaktadır. Küresel aktörlerin yapacağı hamleler ise bu belirsizliğin üzerindeki bulutların kalkması hususunda belirleyici olacaktır.
